Το Μέτσοβο βρίσκεται 50 χιλ. βορειοανατολικά των Ιωαννίνων και είναι έδρα του ομώνυμου Δήμου. Είναι κτισμένο αμφιθεατρικά και σε υψόμετρο 1.160μ στις πλαγιές ενός επικλινούς και απότομου τμήματος της Κεντρικής Πίνδου.
Βρίσκεται δυτικά και ακριβώς απέναντι από τον αυχένα του Ζυγού ο οποίος από παλιά αποτελεί το όριο ανάμεσα στη Βόρεια Πίνδο (Ηπειρωτική ή Τυμφαία) και την Κεντρική Πίνδο (Αθαμανική) που συνεχίζει με τη Νότια Πίνδο (Δολοπική). Αλλά είναι και η «Πύλη εισόδου» από την Ήπειρο στη Θεσσαλία και Δυτική Μακεδονία, και συνεπώς ένας σημαντικός συγκοινωνιακός κόμβος. Μεταξύ αυτών ορεινών τμημάτων τής Πίνδου, σχηματίζεται μια μεγάλη κοιλάδα μέχρι το χωριό Ανθοχώρι (πρ. Ντεβεντίστα) την οποία διασχίζει ο Μετσοβίτικος ποταμός και ο οποίος στη θέση «Μπαλντούμα», χύνεται στον ποταμό Άραχθο ο οποίος πηγάζει από τα Ζαγοροχώρια.
Το Μέτσοβο περιβάλλεται από ψηλά βουνά όπως: Περιστέρι (2294μ.), Μαυροβούνι (2160μ.), Ζυγός (1820μ.), Κατάρα (1689μ.), Καρακόλι (1491μ.), Χρυσοβίτσα (1559μ.), Τσούκα Ρόσσα ή Κοκκινόραχη (1985μ.) στα ΒΔ της τεχνητής Λίμνης Αώου κοντά στον Εθνικό Δρυμό της Βάλια Κάλντα (προσοχή: υπάρχει κι άλλη Τσούκα Ρόσσα 2377μ. στην οροσειρά της Τύμφης, στα σύνορα του Εθν. Δρυμού Βίκου-Αώου, δίπλα στην ψηλότερη κορυφή της την Γκαμήλα). Από αυτά τα βουνά πηγάζουν μεγάλα ποτάμια (Αώος, Αχελώος, Αλιάκμονας, Πηνειός, κ.ά.), ενώ στη χαράδρα ακριβώς από κάτω ρέει ο Μετσοβίτικος Ποταμός.
Σχετικά με το Μέτσοβο
Ο περιηγητής Λήκ (Leake) θεωρεί τον Ζυγό ως το πιο αξιόλογο βουνό στην Ελλάδα και το σημείο όπου πηγάζουν τα μεγαλύτερα ποτάμια της. Ο ζωγράφος E. Lear, αναφέρει ότι είναι ο «γονιός» των σπουδαιότερων ποταμών της Ελλάδος, ρυθμίζει την επικοινωνία μεταξύ Ηπείρου και Θεσσαλίας, ενώ είναι εξίσου φημισμένος για τις διασυνδέσεις, τη γεωγραφική και πολιτική θέση, αλλά και για την γραφικότητά του.
Ο Μετσοβίτικος ποταμός γεννιέται από δύο πηγές που δημιουργούν δύο ρέματα που σμίγουν ακριβώς κάτω από το Μέτσοβο και λίγο πριν το Ανήλιο, δημιουργώντας τον Μετσοβίτικο. Από εκεί ο ποταμός κινείται αρχικά προς τα δυτικά και στη συνέχεια προς τα νοτιοδυτικά, όπου μετά από περίπου 25 χλμ. συναντάει τον Ζαγορίτικο ποταμό στη Μπαλντούμα και μαζί δημιουργούν τον μεγάλο ποταμό Άραχθο. Παλιότερα τα ορμητικά νερά του Μετσοβίτικου κινούσαν δέκα υδρόμυλους και πριονιστήρια.
Βόρεια από το Μέτσοβο και σε κοντινή απόσταση βρίσκεται το γραφικό οροπέδιο Πολιτσιά ή Πολιτσιές (Πολιτσουάρε). Από παλιά και μέχρι σήμερα στα πλούσια λιβάδια αυτής της τοποθεσίας κατά τους θερινούς μήνες βόσκουν αιγοπρόβατα, βοοειδή, εξημερωμένα ή ελεύθερα άλογα, όνοι και ημίονοι που αποτελούν πλούτο για τους Μετσοβίτες κτηνοτρόφους.
Το τοπωνύμιο πιθανώς να προέρχεται από τη λατινική λέξη Policia και να σχετίζεται με ρωμαϊκή στρατιωτική φρουρά που είχε εγκατασταθεί εκεί. Το οροπέδιο Πολιτσιά αποτελούσε την αγαπημένη εξοχική τοποθεσία των Μετσοβιτών και τα παλιά χρόνια, όπως μας πληροφορεί ο Παναγιώτης Αραβαντινός, οι πλούσιοι Μετσοβίτες απολάμβαναν το τοπίο μένοντας σε σκηνές. Σήμερα μεγάλο μέρος του οροπεδίου έχει καλυφθεί με νερό καθώς το 1987 η ΔΕΗ κατασκεύασε υδροηλεκτρικό φράγμα. Η τεχνητή λίμνη που σχηματίστηκε συγκεντρώνει τα νερά των πηγών του Αώου ποταµού και τα νερά που μαζεύονται στο οροπέδιο Πολιτσών.
Δραστηριότητες
Το έντονο ιστορικό, πολιτιστικό και θρησκευτικό στοιχείο των Μετσοβιτών αντανακλάται στα πολιτιστικά δρώμενα του Μετσόβου. Οι δεκατέσσερις εκκλησίες που υπάρχουν μέσα στο Μέτσοβο και στην περιοχή δείχνουν τη βαθειά θρησκευτικότητα των κατοίκων. Οι θρησκευτικές γιορτές, αφιερωμένες στους Αγίους, γιορτάζονται με λαμπρότητα και είναι άρρηκτα ταυτισμένες με την παράδοση του τόπου. Τα θρησκευτικά πανηγύρια συγκεντρώνουν κόσμο από παντού.
Στις 20 Ιουλίου, γίνεται το πανηγύρι του Προφήτη Ηλία στη θέση Πολιτσιές του Μετσόβου.
Στις 25-26 Ιουλίου, είναι η γιορτή της πολιούχου του Μετσόβου Αγίας Παρασκευής. Γυναίκες και άνδρες ντυμένοι με μετσοβίτικες ενδυμασίες χορεύουν και τραγουδούν βλάχικα τραγούδια, συνεχίζοντας τα ήθη και έθιμα της κοινωνίας του Μετσόβου.
Στις 24-26 Ιουλίου πραγματοποιείται στο δημοτικό διαμέρισμα Ανηλίου τα «Ανηλιώτικα», εκδηλώσεις με αφορμή τη γιορτή της Αγίας Παρασκευής. Οι εκδηλώσεις περιλαμβάνουν πολύωρα βραδινά γλέντια με δημοτικά ή λαϊκά συγκροτήματα, καθώς και παρουσίαση παραδοσιακού χορευτικού προγράμματος από τον χορευτικό σύλλογο του χωριού. Στις 25 Ιουλίου διοργανώνεται επιπλέον «Βραδιά Κτηνοτρόφων» που περιλαμβάνει παρουσίαση και βράβευση των καλύτερων ζώων του χωριού.
Το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Ιουλίου πραγματοποιείται ο λεγόμενος «Πίχτειος Περίπατος» ο οποίος περιλαμβάνει διανυκτέρευση στη Θέση Λάκος στο όρος Μαυροβούνι σε υψόμετρο 2000 μ. με χορούς, τραγούδια και μεγάλες φωτιές. Την Κυριακή το πρωί πραγματοποιείται περίπατος τριών ωρών μέχρι τη θέση «Αυτιά Φλέγγα» για την απόλαυση του εκπληκτικού ηλιοβασιλέματος με φόντο τον Εθνικό Δρυμό Βάλια Κάλντα.
Στις 15 Αυγούστου στη γιορτή της Παναγίας γίνονται στην κεντρική πλατεία του Μετσόβου χοροί με δημοτικά τραγούδια με ελεύθερη συμμετοχή των κατοίκων και των επισκεπτών.
Από το 2013 έχει καθιερωθεί το Ursa Trail, μια διοργάνωση ορεινού τρεξίματος που αποτελεί μια ευκαιρία άνθρωποι από κάθε μέρος να γνωρίσουν με τον καλύτερο τρόπο τη φύση της περιοχής του Μετσόβου και να βιώσουν την ομορφιά των ορεινών διαδρομών και να έρθουν σε επαφή με τον τόπο και τους ανθρώπους του. Εμπνευστής της ιδέας και διοργάνωσης είναι ο Νίκος Καλοφύρης κάτοικος Μετσόβου και αθλητής ο ίδιος με επιδόσεις , συμμετοχές και διακρίσεις στο ενεργητικό του.
Τα μονοπάτια περνούν μέσα στο βιότοπο της καφέ αρκούδας σε μια παρθένα φύση εκπληκτικής ομορφιάς. Είναι μια διοργάνωση που συγκεντρώνει αθλητές με υψηλές επιδόσεις απ΄ όλο τον κόσμο. Το 2018 και για πρώτη φορά η προσθήκη του Ultra Ursa Trail των 100K, μια απαιτητική διαδρομή, είχε επιτυχία. Το 2019 στο Ursa Trail, προστέθηκαν αγωνιστικές διαδρομές, και νέα μονοπάτια και επιπλέον ο αγώνας των 11 Km με μικρή υψομετρική διαφορά έδωσε την ευκαιρία σε νέους και παλαιότερους αθλητές να απολαύσουν μια λιγότερο κουραστική διαδρομή.
Τι να δείτε
Το Κατώγι Αβέρωφ
Οι αμπελώνες του Μετσόβου βρίσκονται στην τοποθεσία Γινιέτς, που στη βλάχικη τοπική διάλεκτο σημαίνει αμπελότοπος. Σκαρφαλωμένοι στις πλαγιές της Πίνδου είναι οι πιο ορεινοί αμπελώνες της Ελλάδας σε υψόμετρο 950-1050 μέτρα. Το εγχείρημα της αναμπέλωσης ξεκίνησε κάπου στα τέλη της δεκαετίας του 1950 .
Τα αμπέλια του Μετσόβου βρίσκονται μέσα στο βιότοπο της καφέ αρκούδας, η οποία ζει στις πλαγιές της Πίνδου και η οποία βέβαια επισκέπτεται τα αμπέλια δοκιμάζοντας τα σταφύλια της αρεσκείας της. Πολλές φορές οι άνθρωποι που εργάζονται στους αμπελώνες έχουν βρει αποτυπώματα από αρκούδες και αρκουδάκια δίπλα στα κλήματα. Άλλωστε κάθε χρόνο στο Μέτσοβο διοργανώνεται ο καθιερωμένος ορεινός μαραθώνιος αγώνας δρόμου «Ursa Trail- Στα χνάρια της αρκούδας» που ακολουθεί τα πατήματά της. Πάντως το Κατώγι Αβέρωφ την τίμησε δεόντως δίνοντας το όνομά της σε μία περιορισμένη παραγωγή φιαλών τη συλλεκτική ετικέτα με τη βλάχικη ονομασία «Mare Ursa» (Μεγάλη Αρκούδα).
Το οινοποιείο Κατώγι Αβέρωφ είναι εναρμονισμένο με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική του Μετσόβου, ενώ οι εσωτερικοί χώροι με τις εικαστικές παρεμβάσεις δημιουργούν ένα μοναδικό θέαμα. Πλάι στο οινοποιείο βρίσκεται και το ομώνυμο ξενοδοχείο που προσφέρει μία ολοκληρωμένη εμπειρία φιλοξενίας.
Η περιήγηση στο οινοποιείο αξίζει οπωσδήποτε επειδή ο επισκέπτης περιηγείται αρχικά στο χώρο του « Μουσείου», όπου υπάρχουν τα συγγράμματα του Αβέρωφ, μετάλλια, προσωπικά του αντικείμενα, καθώς και το πρώτο σχέδιο για την ετικέτα του πρώτου του κρασιού «Κατώγι». Ακολουθεί η διαδρομή στους υπόγειους χώρους του οινοποιείου η οποία είναι μια εμπειρία οπτικοακουστικών μέσων ανάμεσα στα βαρέλια και τις φιάλες.
Η Πινακοθήκη Αβέρωφ
Το Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης εγκαινιάστηκε στις 27 Αυγούστου του 1988 από τον ιδρυτή του, Ευάγγελο Αβέρωφ-Τοσίτσα, ο οποίος είχε θελήσει από καιρό να δημιουργήσει ένα μικρό αλλά εξαιρετικό μουσείο στον τόπο καταγωγής του. Σε μόνιμη έκθεση υπάρχουν αντιπροσωπευτικά έργα των σημαντικότερων Ελλήνων ζωγράφων, χαρακτών και γλυπτών του 19ου και του 20ού αιώνα, όπως των Γύζη, Λύτρα, Βολανάκη, Ιακωβίδη, Παρθένη, Μαλέα, Γαλάνη, Χατζηκυριάκου-Γκίκα, Μόραλη, Τέτση και πολλών ακόμα. Η Συλλογή έργων τέχνης του μουσείου θεωρείται μια από τις πληρέστερες και σημαντικότερες αυτής της περιόδου.
Εκτός από τη μόνιμη έκθεση, το Μουσείο διοργανώνει προσωρινές, θεματικές, αναδρομικές, ομαδικές και άλλες εκθέσεις ειδικού ενδιαφέροντος με έργα τέχνης που επιλέγονται από άλλα μουσεία και ιδιωτικές συλλογές της Ελλάδας ή του εξωτερικού.
Βασικός κορμός της Συλλογής είναι τα 200 έργα Ελλήνων καλλιτεχνών 19ου και 20ού αιώνα που συνέλεξε ο ιδρυτής και δώρισε στο Ίδρυμα, μαζί με το σύγχρονο τριώροφο κτίριο που έκτισε ειδικά για να στεγάσει τη Συλλογή του. Το γεγονός ότι η Συλλογή δημιουργήθηκε εξαρχής με σκοπό την ίδρυση Πινακοθήκης καθορίζει ως ένα βαθμό και το μουσειακό χαρακτήρα της.
Το Λαογραφικό Μουσείο
Είναι ένα απ’ τα πρώτα έργα του Ιδρύματος Βαρώνου Μιχαήλ Τοσίτσα στο Μέτσοβο και λειτουργεί από το 1955. Στεγάζεται στο ανοικοδομημένο Αρχοντικό Τοσίτσα, το πατρογονικό της γνωστής οικογένειας ευεργετών, που κτίστηκε αρχικά το 1661.
Η περιήγηση στους χώρους του μουσείου ζωντανεύει την ατμόσφαιρα περασμένων αιώνων και δείχνει στον επισκέπτη τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας ενός μετσοβίτικου αρχοντικού. Με τη φιλοσοφία του «ανοιχτού μουσείου», πολύτιμα αντικείμενα και πλούσιες συλλογές αναδεικνύονται στο φυσικό τους χώρο, μέσα στις αίθουσες, τους στάβλους, τις αποθήκες και τα μεγάλα σαλόνια του παλιού αρχοντικού.
Τα εκθέματα περιλαμβάνουν ό,τι θα μπορούσε να υπάρχει σ’ ένα αρχοντικό την εποχή της μεγάλης οικονομικής ακμής του Μετσόβου αλλά και αντικείμενα που αποτελούν για το έθνος ιστορική μνήμη: Συλλογές όπλων και σπαθιών από τον αγώνα του 1821, χάλκινα και ξύλινα σκεύη μαγειρικής, κοσμήματα, ενδυμασίες, διακοσμητικά πιάτα και ασημικά, χρυσοκέντητες σέλες, σεντούκια, αγροτικά εργαλεία, αργαλειοί και περίτεχνα υφαντά. Στο μουσείο εκτίθεται επίσης μια σημαντική συλλογή 66 εικόνων που χρονολογούνται από τον 15ο ως τις αρχές του 20ού αιώνα, καθώς και συλλογή αντικειμένων βυζαντινής μεταλλοτεχνίας που καλύπτουν μια χρονική περίοδο από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια έως την υστεροβυζαντινή εποχή. Το 1991 άνοιξε στον τρίτο όροφο το διαμέρισμα του Ευάγγελου Αβέρωφ, με προσωπικά είδη και φωτογραφίες από τη ζωή του.
Το Μουσείο Τσανάκα
To λαογραφικό μουσείο Τσανάκα στεγάζεται στο παλαιό πέτρινο αρχοντικό οίκημα της οικογένειας Βενέτη στην περιοχή του Αγίου Γεωργίου (Γρηγορίου Τσανάκα 1) και είναι μουσείο μετσοβίτικης – βλάχικης τέχνης του Μετσόβου. H αποπεράτωση των εργασιών αναστήλωσης και η επιμέλεια του Μουσείου ανατέθηκε στο Χορευτικό Σύλλογο Μετσόβου το Φεβρουάριο του 2013.
Στα εκθέματα του μουσείου περιλαμβάνονται αντικείμενα των οικογενειών Βενέτη και Τσανάκα καθώς και πολλών οικογενειών του Μετσόβου. Υπάρχουν επίσης δύο εκθεσιακοί χώροι με συλλογή παλιών υφαντών, μαξιλαριών και κεντημάτων του 19ου αιώνα, όπως και ο χώρος επεξεργασίας του μαλλιού μέχρι το στάδιο της κατασκευής των υφαντών-μαξιλαριών και μάλλινων ενδυμάτων.
Ο Αβερώφειος Κήπος
Ο κεντρικός δρόμος της πλατείας Μετσόβου οδηγεί στον Αβερώφειο Κήπο. Είναι μια όμορφη τοποθεσία με δέντρα και φυτά. Στο κέντρο βρίσκεται το αναστηλωμένο ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου. Εκεί το 1840 ο Γεώργιος Αβέρωφ, πριν πάρει τον δρόμο της ξενιτιάς αποχαιρέτησε τη μητέρα του και ζήτησε τη βοήθεια του Αγίου. Από τότε δεν ξαναγύρισε ποτέ, αλλά έστειλε χρήματα για την επισκευή της παλιάς εκκλησίας και τη δημιουργία ενός κήπου με δέντρα της Πίνδου.
Ο Νερόμυλος Γκίνα
Σε σχετικά μικρή απόσταση από το Μέτσοβο στις όχθες του ποταμού Άραχθου βρίσκεται ο νερόμυλος του Γκίνα. Είναι ένας από τους γνωστότερους νερόμυλους της περιοχής ενώ η σύνδεσή του με το Μέτσοβο και με το παρακείμενο μοναστήρι της κοιμήσεως της Θεοτόκου γίνεται με ένα γραφικό λιθόστρωτο καλντερίμι.
Ο συγκεκριμένος μύλος για πολλές δεκαετίες χρησιμοποιούσε τη δύναμη των άφθονων νερών του ποταμού μετατρέποντάς την σε μηχανική ενέργεια για το άλεσμα των δημητριακών τις ευρύτερης περιοχής. Έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο.
Το Μουσείο υδροκίνησης Ανθοχωρίου
Το Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης, στο Aνθοχώρι Μετσόβου έγινε με σκοπό να προβάλλει τη σημασία της υδροκίνησης ,τις τεχνικές εκμετάλλευσης και αξιοποίησης της δύναμης του νερού, τεκμηριώνοντας τη μακροπρόθεσμη πορεία των παραδοσιακών κοινωνιών στην προβιομηχανική περίοδο. Στο υπαίθριο μουσείο υπάρχουν παλιοί ανακατασκευασμένοι νερόμυλοι, νεροτριβές και μαντάνια.
Η περιοχή βρίσκεται σε σημείο με υπέροχη θέα. Στο συγκρότημα δεν υπάρχει αναψυκτήριο όπως αναφέρεται στις πληροφορίες για το συγκεκριμένο χώρο. Η επίσκεψη έγινε στις 18/0/2018.
Η λίμνη Αώου
Κοντά στο Μέτσοβο και σε υψόμετρο 1340μ στις βόρειες πλαγιές του Ζυγού, στο οροπέδιο Πολιτσές ή Πολιτσιές , βρίσκεται η ορεινή τεχνητή λίμνη των πηγών του Αώου μέσα σε ένα ειδυλλιακό τοπίο με πλούσια βοσκοτόπια, περιτριγυρισμένα από ψηλά βουνά με πυκνά δάση από έλατα, οξιές, μαυρόπευκα και ρόμπολα. Το υψόμετρό της την κατατάσσει ως την πιο ορεινή μεγάλη λίμνη της Ελλάδας. Βρίσκεται ανάμεσα σε δύο Εθνικά Πάρκα, της Βάλια Κάλντα και του Βίκου-Αώου. Στα βόρεια υψώνονται το Μαυροβούνι, η Φλέγκα και η Τσούκα Ρόσα ενώ προς τα νότια απλώνονται οι λόφοι και τα δάση γύρω από τη Χρυσοβίτσα και το Μέτσοβο. Η ακτογραμμή της λίμνης είναι μεγάλη και δαντελωτή με όμορφα δασωμένα μικρά φιόρδ και πολλά νησάκια να σχηματίζονται στο εσωτερικό της.
Οι Εκκλησίες και τα Μοναστήρια στο Μέτσοβο
Η Αγία Παρασκευή
Βρίσκεται στην κεντρική πλατεία στο Μέτσοβο και είναι τρίκλιτη τρισυπόστατη βασιλική Είναι ο καθεδρικός ναός της ορεινής κωμόπολης. Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς κτίστηκε, αλλά πρώτη αναφορά του ναού γίνεται το 1511 και κατόπι κατά τις διαδοχικές ανακαινίσεις του, το 1759 με άδεια του σουλτάνου, το 1894 με δαπάνη του Γεωργίου Αβέρωφ και το 1959 από το Ίδρυμα Βαρώνου Μιχαήλ Τοσίτσα με πρωτοβουλία και επιμέλεια του Ευαγγέλου Αβέρωφ – Τοσίτσα. Στο εσωτερικό αξίζει ο επισκέπτης να προσέξει ιδιαίτερα το θαυμάσιο τέμπλο φιλοτεχνημένο από Μετσοβίτες ξυλογλύπτες το 1730, καθώς και τον διπλό άμβωνα που είναι σπάνιο για ορθόδοξες εκκλησίες. Ο πρώτος για την ανάγνωση του Ευαγγελίου και ο δεύτερος για την ανάγνωση του Αποστόλου και το κήρυγμα. Πολύτιμα κειμήλια της εκκλησίας είναι και τα ψηφιδωτά, τα οποία είναι αντίγραφα των ψηφιδωτών της Γάλλας Πλακίδιας της Ραβέννας (5ος αι. μ.Χ.).
Στο ναό της Αγίας Παρασκευής συνέβησαν ιστορικά γεγονότα, που σημάδεψαν την ιστορία του Μετσόβου. Εδώ κηδεύτηκε ο οπλαρχηγός Καπετάν Στυλιανός Κλειδής κι΄ εδώ εκκλησιάζονταν όλοι οι επίσημοι επισκέπτες του Μετσόβου.
Στον προαύλιο χώρο εντυπωσιάζει το καμπαναριό με το ρολόι του 1925. Έχει 25μ. ύψος και χτίστηκε στο διάστημα 1880-1885 με 700 λίρες που έστειλε από την Αλεξάνδρεια ο Γ. Αβέρωφ μαζί με τα σχέδια.
Στη συνεχόμενη μετά τον προαύλιο χώρο πλατεία το «Κουλτούκι» γίνεται κάθε χρόνο στις 26 Ιουλίου η γιορτή της Αγίας Παρασκευής και ο γραφικός χορός των γυναικών του Μετσόβου ντυμένων με τις χρυσοποίκιλτες και πολύχρωμες φορεσιές τους. (Παρένθεση: Στο «Κουλτούκι» καθόταν μόνον οι άρχοντες του Μετσόβου και όχι μόνον απαγορευόταν να μπουν άνθρωποι της δεύτερης τάξης σ’ εκείνη την πλατεία, αλλά και να περάσουν ακόμα απ’ τον διπλανό δρόμο (https://www.vlahoi.net).
Ο Άγιος Γεώργιος
Βρίσκεται στο κέντρο του Αβερώφειου Πάρκου. Ο πρώτος ναός ιδρύθηκε στις αρχές του 17ου αι. Στη σημερινή του μορφή σώζεται από το πρώτο μισό του 18ου αι. Επιγραφή στην ποδιά της φορητής εικόνας του δρακοκτόνου Αγίου Γεωργίου αναφέρει ως ημερομηνία ίδρυσης του ναού το έτος 1747. Η ίδια εικόνα χρονολογείται το 1751 κι είναι έργο του Μετσοβίτη αγιογράφου Στέργιου του Παπαγιάννη. Είναι τρίκλιτη βασιλική στεγασμένη με πλάκα.
Ο ναός ανακαινίστηκε το 1850 με δαπάνη του Γεωργίου Αβέρωφ. Ο ίδιος ο Ευεργέτης συνδέονταν ιδιαίτερα με το χώρο. Σ’ αυτό το σημείο, όπου ήταν παλιά ο ναΐσκος του Αγίου Γεωργίου, αποχαιρέτησε τη μητέρα του όταν ξενιτεύτηκε και επικαλέστηκε τη βοήθεια του Αγίου κάνοντας τάμα ανταπόδοσης. Ο Γεώργιος Αβέρωφ, δέκα χρόνια μετά, επιτυχημένος πλέον έμπορος, τήρησε την υπόσχεσή του να καλύψει τις δαπάνες για την επισκευή του ναού και τη δημιουργία του πάρκου. Έστειλε μάλιστα κηπουρό από την Αλεξάνδρεια, όπου ήταν εγκαταστημένος, για τη διαμόρφωση του κήπου ο οποίος από τα μέσα του 19ου αι. είναι γνωστός ως Αβερώφειος Κήπος.
Σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, το 1964, με δαπάνη του Ιδρύματος Βαρώνου Μιχαήλ Τοσίτσα έγιναν εργασίες συντήρησης στο ναό. Το 2002 ο ναός συντηρήθηκε κι αποκαταστάθηκε συνολικά με προσωπική δαπάνη του Γιάννη Μιχαήλ Αβέρωφ. Ο τελευταίος, είναι τρισέγγονος του Αυγερινού Αβέρωφ μεγαλύτερου αδερφού του Μεγάλου Εθνικού Ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ, και διετέλεσε δήμαρχος Μετσόβου, βουλευτής Ιωαννίνων κι ευρωβουλευτής. Είναι ο ιδρυτής κι ισόβιος πρόεδρος του Ιδρύματος ΕΓΝΑΤΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ.
Ο Άγιος Δημήτριος
Βρίσκεται στην Κάτω Μεριά (Κάτω Μαχαλάς, γκιόσανι) και είναι ο δεύτερος ενοριακός ναός στο Μέτσοβο και από τις πιο παλιές εκκλησίες, αφού, όπως λέγεται, από εδώ ξεκίνησε η κατοίκηση. Είναι άγνωστο πότε χτίστηκε η αρχική εκκλησία . Καταστράφηκε αρκετές φορές από σεισμούς και ανοικοδομήθηκε εξ ολοκλήρου το 1818 και μάλιστα με εντολή του Αλή Πασά.
Η θετική στάση του Αλή οφείλεται στην παροχή βοήθειας από τους Μετσοβίτες προς τον ίδιο να διαβεί χωρίς προβλήματα κατά τη χειμερινή περίοδο την διάβαση του αυχένα του Ζυγού. Και εδώ, όπως και στην Αγία Παρασκευή, υπάρχουν δύο άμβωνες, αριθμός σπάνιος για ορθόδοξη εκκλησία, καθώς επίσης και άλλα αξιόλογα κειμήλια. Ο ναός επισκευάστηκε για τελευταία φορά το 1908.
Οι Άγιοι Πάντες
Ο Ναός των Αγίων Πάντων βρίσκεται στο βόρειο μέρος του Μετσόβου. Είναι άγνωστη η ημερομηνία της ίδρυσης και ανοικοδόμησής του. Σύμφωνα με ιστορικές πληροφορίες κάηκε στις 22 Νοεμβρίου του 1848 και ξανακτίστηκε το 1850 με δαπάνη του μεγάλου Εθνικού Ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ. Οι αγιογραφίες του ναού και οι φορητές εικόνες του τέμπλου είναι έργα τέχνης.
Η Αγία Τριάδα
Μικρή αλλά εντυπωσιακή εκκλησία στην είσοδο του Μετσόβου. η αρχική ημερομηνία κτίσεως του ναού παραμένει άγνωστη. Ανακαινίστηκε το 1891 με δαπάνη του Γ. Αβέρωφ. Την ίδια χρονιά χτίστηκε και το κωδωνοστάσιο που βρίσκεται πάνω από την κεντρική είσοδο του ναού.
Ο Άγιος Χαράλαμπος
Βρίσκεται στη νοτιοανατολική πλευρά του Μετσόβου στη συνοικία «γκιόσανι» δηλαδή «κάτω γειτονιά». Είναι τρίκλιτη βασιλική μεγάλων διαστάσεων, η οποία ανακαινίστηκε το 1834 από τον Μετσοβίτη Ιωάννη Τσανάκα και στη συνέχεια, το 1850 με δαπάνη του Γεωργίου Αβέρωφ, καθώς και το 1964 με δαπάνη του ιδρύματος Βαρώνου Μιχαήλ Τοσίτσα. Στην ανατολική πλευρά του ναού εξέχουν τρεις πολυεδρικές αψίδες και στη νότια πλευρά υπάρχει νεότερο χαγιάτι. Στη δυτική πλευρά έχει προστεθεί ένα ωραίο καμπαναριό. Εσωτερικά ο ναός είναι διακοσμημένος μερικώς με τοιχογραφικό διάκοσμο. Στο εσωτερικό έχει ένα υπέροχο ζωγραφιστό ταβάνι, τοιχογραφίες και αξιόλογα ξυλόγλυπτα (τέμπλο, σκαλιστό κιβώριο της Αγ. Τράπεζας, δεσποτικό θρόνο, μεγάλο άμβωνα).
Ο Άγιος Αθανάσιος (Γκρίζιου)
Στην ομώνυμη περιοχή στην αρχή του παλιού δρόμου Μετσόβου-Ιωαννίνων. Τα θεμέλια έπεσαν στις 21 Αυγούστου 1871 με δαπάνη του ευεργέτη Ανδρέα Φαρδή, ενώ τα εγκαίνια έγιναν το 1873. Επίσης έχουν γίνει και δύο ανακαινίσεις (1907, 1975) η πρώτη με έξοδα του Ι. Δασούλα, εγκατεστημένου στη Νέα Υόρκη. Η τελευταία ανακαίνιση και συντήρηση του ναού έγινε το 1975.
Οι Άγιοι Ανάργυροι
Ο Ναός των Αγίων Αναργύρων βρίσκεται στη νοτιοανατολική πλευρά του Μετσόβου. Πρόκειται για ένα ναό που κτίστηκε αρχικά το 1879 με δαπάνη του Μετσοβίτη ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ. Ο ναός κατεδαφίστηκε το 1980 και στη θέση του αναγέρθηκε το Γυμνάσιο Μετσόβου. Σύντομα ο σημερινός ομώνυμος ναός αναγέρθηκε σε άλλο χώρο. Η καινούρια εκκλησία εγκαινιάστηκε από το Μητροπολίτη Ιωαννίνων Θεόκλητο την 1η Νοεμβρίου 1984.
Οι Άγιοι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος
Βρίσκεται στο νοτιοδυτικό μέρος του Μετσόβου. Πολύ παλιά εκκλησία αλλά πέρασε από ριζική ανακαίνιση το 1895 με έξοδα του Γ. Αβέρωφ.
Ο Προφήτης Ηλίας
Bρίσκεται στην νότια είσοδο του οροπεδίου «Πολιτσές», στη βόρεια πλευρά του Μετσόβου στο δρόμο για Καλαμπάκα. Η ημερομηνία οικοδόμησης του αρχικού ναού παραμένει άγνωστη. Από αναφορές είναι γνωστό πως το 1861 ο ναός ανακαινίστηκε με δαπάνη του ευρισκόμενου στο Κάϊρο της Αιγύπτου Παναγιώτη Τζιουκά.
Το 1912 πυρπολήθηκε και ξανακτίστηκε με δαπάνη της κοινότητας Μετσόβου και την συνδρομή κατοίκων. Η τελευταία ανακαίνιση του ναού έγινε το 1956. Ο ναός συνδέεται ιστορικά με την απελευθέρωση του Μετσόβου από τον Τουρκικό ζυγό αφού εκεί σκοτώθηκε ο Στυλιανός Κλειδής αρχηγός του σώματος των Κρητών εθελοντών προσκόπων στη μάχη του Προφήτη Ηλία στις 10 Νοεμβρίου 1912.
Ο Άγιος Αθανάσιος (Ζυγού)
Βρίσκεται στις ανατολικές υπώρειες του Ζυγού και την αντίστοιχη αλλοτινή είσοδο στον οικισμό του Μετσόβου. Θεωρείται από μία από τις παλαιότερες εκκλησίες του Μετσόβου. Το ιερό βήμα και τον γυναικωνίτη του παλιού ναού ιστόρησε το 1743 και το 1748 αντίστοιχα ο περίφημος Μετσοβίτης αγιογράφος Στέργιος Παπαγιάννης, το δε εξαιρετικής τεχνοτροπίας ξυλόγλυπτο τέμπλο τα παιδιά του Στέργιου Βαρδάκα το 1744. Οι θαυμάσιες εικόνες του Χριστού και της Παναγίας φέρουν την υπογραφή του Μετσοβίτη αγιογράφου Γεωργίου Χρυσολωρά. Σύμφωνα με μία παράδοση ο ναός ανοικοδομήθηκε εξ ολοκλήρου το 1818 με άδεια του Αλή Πασά. Το σημερινό τέμπλο του ναού είναι έργο του Γιάννη Γκιώνη.
Εδώ το Μάρτιο του 1854 ο Θεόδωρος Γρίβας με τους αντάρτες του έδωσαν τη μάταιη 24ωρη μάχη κατά των Τούρκων στην προσπάθειά τους να κρατήσουν το Μέτσοβο, που είχαν καταλάβει λίγο πριν. Κοντά στην εκκλησία βρίσκονται τρεις βρύσες: η βρύση του Αγ. Αθανασίου κοντά στους αμπελώνες, η μονόκρουνη βρύση Σιάφα κοντά στο παλιό τούρκικο νεκροταφείο και η βρύση Μποϊάνου.
Η Ιερά Μονή Κοιμήσεως
Η Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου βρίσκεται στις ανατολικές παρυφές του Μετσόβου στην άνω κοιλάδα του Μετσοβίτικου. Χτίστηκε το 1754. Το κτιριακό συγκρότημα αποτελείται από διώροφα κελιά, ξενώνες, πλακοστρωμένες αυλές. Το καθολικό της μονής είναι κατάγραφο με τοιχογραφικό διάκοσμο σε διαζώματα, τέμπλο και εικόνες του 17ου αιώνα. Το καμπαναριό του από το μέσο της οικοδομής και πάνω είναι ξύλινο.
Σύμφωνα με την προφορική παράδοση η καμπάνα του κατασκευάστηκε στα Γιάννενα το 1870. Η μονή αυτή, όπως και του Αγ. Νικολάου, λόγω της θέσης της δίπλα στο ποτάμι, υπήρξε πάντα ένας ευχάριστος σταθμός για τους ταξιδιώτες που ακολουθούσαν το δρόμο Ιωάννινα-Καλαμπάκα μέσω Ζυγού. Αλλά το 1958 εγκαταλείφθηκε κι έμεινε έρημη μέχρι το 1977 που ήρθε η φιλόλογος μοναχή Θέκλα και της έδωσε πάλι ζωή.
Στο εσωτερικό του καθολικού, εκτός από τις τοιχογραφίες του 1754, υπάρχει ένα ωραίο ξυλόγλυπτο τέμπλο φτιαγμένο σε δυο διαφορετικές χρονικές περιόδους. Εκτός από τον ασφαλτόδρομο η πρόσβαση γίνεται και με μια πολύ ωραία πεζοπορική διαδρομή, ακολουθώντας το ίδιο λιθόστρωτο που κατεβαίνει στο Νερόμυλο Γκίνα.
Το μοναστήρι πανηγυρίζει κάθε χρόνο στις 15 Αυγούστου και είναι επισκέψιμο σε όλη τη διάρκεια του έτους, αλλά σε συγκεκριμένα ωράρια.
Η Μονή Αγίου Νικολάου
Βρίσκεται νοτιοδυτικά του Μετσόβου, στην κοιλάδα του Μετσοβίτικου ποταμού. Η μονή έχει μια μεγάλη ιστορία, αν και δεν ξέρουμε πότε ακριβώς χτίστηκε. Πάντως πρέπει να είναι από τα πιο παλιά μοναστήρια της περιοχής, αφού αναφέρεται σε βυζαντινό χρυσόβουλο του 1332, ενώ στα 1380 αναφέρεται σαν πιθανός ηγούμενός της και ο ηγούμενος του Μετσόβου Ησαΐας. ο οποίος τυφλώθηκε από τον Δεσπότη Θωμά Πρελούμποβιτς.
Η Μονή ήταν ένα πλούσιο θρησκευτικό κέντρο της περιοχής του Μετσόβου και, καθώς βρισκόταν σε κομβικό σημείο, πάνω στο ορεινό πέρασμα του Ζυγού, ήταν σταθμός για τα εμπόρους και τους ταξιδιώτες που περνούσαν από την Ήπειρο προς τη Θεσσαλία. Τη σπουδαιότητά της αναφέρει και ο Άγγλος περιηγητής Leake το 1805. Η Μονή του Αγίου Νικολάου ανακαινίσθηκε αρχικά γύρω στα 1700.
Είναι όχι μόνον ένας όμορφος και γαλήνιος τόπος αλλά και ένα ζωντανό μνημείο αμπελουργίας και οινοποιίας. Γύρω του απλώνονται αμπελώνες ενώ στα κελάρια του διατηρείται ένα τεράστιο βαρέλι κρασιού (καρούτα) που χωρά περίπου 27 τόνους!
Σε επαφή με την εξωτερική πλευρά του ναού έχει διαμορφωθεί παρεκκλήσι, αφιερωμένο στο νεομάρτυρα Άγιο Νικόλαο τον εκ Μετσόβου, ο οποίος μαρτύρησε το 1659.
Η μονή έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο μνημείο.
Ο Νεομάρτυρας Νικόλαος
Το παρεκκλήσι του Νεομάρτυρα Νικολάου «του εκ Μετσόβου», βρίσκεται προσκολλημένο στη νοτιοανατολική πλευρά του προστώου του καθολικού της μονής του Αγίου Νικολάου και ιδρύθηκε το 1800. Ο Νεομάρτυρας Νικόλαος γεννήθηκε στο Μέτσοβο στα τέλη του 16ου αιώνα. Το κοσμικό του όνομα, πριν το μαρτύριό του, ήταν Νικόλαος Μπασδάνης.
Μαρτύρησε στην κεντρική πλατεία των Τρικάλων όπου τον έκαψαν ζωντανό. Ο Νικόλαος κατατάχτηκε ως μάρτυρας στη συνείδηση των χριστιανών νωρίς. Το 1988 κατατάχτηκε επίσημα στο Ορθόδοξο Εορτολόγιο από το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως.
Η Μονή Ζωοδόχου Πηγής
Η Μονή Ζωοδόχου Πηγής είναι κτισμένη κοντά στο Ανθοχώρι Μετσόβου στη θέση Κόκκινο Λιθάρι. Οι ντόπιοι την αποκαλούν Μονή της Κόκκινης Πέτρας (Κιάτρα Ρόσια στα βλάχικα), λόγω των απόκρημνων θεόρατων κόκκινων βράχων στα ανατολικά της, όπου παλιότερα υπήρχαν ασκηταριά.
Πιθανολογείται ότι ιδρύθηκε τον 17ο αιώνα και το 1732 ανακαινίσθηκε από τον Στέργιο Ντάφο, όπως αναγράφεται στην κτητορική επιγραφή. Λόγω της θέσης της κοντά στον κεντρικό οδικό άξονα αποτελούσε σταθμό για τα καραβάνια που ταξίδευαν από την Ήπειρο προς τη Θεσσαλία και τα Βαλκάνια. Το 1820 καταστράφηκε από οθωμανικά στρατεύματα που κινούνταν προς τα Ιωάννινα εναντίον του Αλή Πασά, και οι μοναχοί της σφαγιάστηκαν. Εγκαταλείφθηκε οριστικά το 1927.
Σήμερα η μονή είναι πλήρως ανακαινισμένη και στις δύο πλευρές υπάρχει ένα γωνιακό συγκρότημα με βοηθητικούς χώρους και κελιά. Στο κέντρο βρίσκεται το καθολικό, κτισμένο με πέτρα και στεγασμένο με σχιστόπλακες. Η αρχιτεκτονική του ναού παραπέμπει στον αγιορείτικο τύπο ( σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο).
Αξιόλογο είναι το ξυλόγλυπτο τέμπλο που κατασκευάστηκε αρχικά τον 17ο αιώνα. Όσα τμήματά του διασώθηκαν από την πυρκαγιά του 1840 έχουν ενσωματωθεί στο νέο, του 19ου αιώνα.
Η Μονή Παναγίας Χρυσοβίτσας
Το βυζαντινό μοναστήρι της Παναγίας της Χρυσοβίτσας βρίσκεται στο ομώνυμο χωριό Χρυσοβίτσα και είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Παναγίας. Το καθολικό της Μονής είναι διατηρητέο μνημείο. Η προφορική παράδοση αναφέρει ότι το ίδιο το χωριό πήρε το όνομά του από την εικόνα της Παναγίας, η οποία σύμφωνα- πάντοτε με την προφορική παράδοση- περιπλανήθηκε διαδοχικά από την πρώτη εκκλησία της Χρυσοβίτζης στην Επαρχία Τριχωνίδας όπου η εικόνα βρέθηκε το 533 μ. Χ. ,σε διάφορα σημεία θρησκευτικά για να καταλήξει στο χωριό Χρυσοβίτσα. Η μονή, ήταν πλούσια και μεικτή με μοναχούς και μοναχές.
Στον κυρίως ναό υπάρχουν, ξυλόγλυπτος άμβωνας, ξυλόγλυπτος αρχιερατικός θρόνος και ξυλόγλυπτο τέμπλο. Οι θησαυροί της Μονής είναι πολλοί με κυριότερους την εικόνα της Παναγίας με το ασημένιο επικάλυμμα, τρίπτυχα, ασημένια Ιερά σκεύη, Ευαγγέλια και εικόνες.
