Το Σκαμνέλι είναι από τα χωριά του κεντρικού Ζαγορίου χτισμένο αμφιθεατρικά σε υψόμετρο 1100 μ. στις πλαγιές της Τύμφης. Βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του Κεντρικού Ζαγορίου και απέχει από τα Ιωάννινα 52 χλμ. Πάνω από το χωριό υψώνουν τις κορφές τους οι εφτά Πύργοι, η Τσούκα Γκούρα, η Γκαμήλα και ο Καρτερός. Άλλωστε, το χωριό είναι από τα πιο γνωστά σημεία εκκίνησης των ορειβατών για τις κορφές της Τύμφης προσφέροντας μια μεγάλη ποικιλία διαδρομών. Απέχει από τα Ιωάννινα 52 χλμ.
Το χωριό είναι χτισμένο ανάμεσα σε δύο χειμάρρους, της Γκούρας και του Λετζέτου. Βρίσκεται στην κύρια ζώνη της προστατευόμενης περιοχής του Εθν. Πάρκου Β. Πίνδου (Ε.Π.Β.Π.) και περιβάλλεται από μεγάλα και πυκνά δάση.
Στη δυτική πλευρά του χωριού υψώνει τον όγκο του το Ραδιό – Κουιάστα με τους απόκρημνους βράχους του. Ερείπια πελασγικών τειχών στην περιοχή αυτή στο Παλαιόκαστρο και κοντά στο μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής μαρτυρούν κατοίκηση από την προϊστορική εποχή. Στην ανατολική πλευρά είναι ο δασωμένος λόφος της Γκορίτσας.
Ιστορία και Πληροφορίες
Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Οικονόμου (Τοπωνυμικό Ζαγορίου σελ. 377) το τοπωνύμιο προέρχεται από το επώνυμο Σκαμνέλης το οποίο με την σειρά του προέρχεται ή από το επώνυμο Σκαμνής ή από το αρομουνικό scanmel (το σκαμνάκι) υποκοριστικό του scamnu.
Οι πρώτες αναφορές
Σύμφωνα με τον Ι. Λαμπρίδη ο οικισμός αναφερόταν σε τουρκικό κώδικα με 184 οικογένειες και 1.000 κατοίκους. Παλιά με την ονομασία «Σκαμνέλιον» υπήρχαν επτά μεγάλες ενορίες (Κατούνες, Αγιος Γεώργιος, Πρ. Ηλίας , Τσέπετσι, Κοτσινάδες, Νούκα και το κυρίως Σκαμνέλιον) με 800 σπίτια. Επίσης, από παλιά κυριαρχούσαν οι Βλάχοι και η βλάχικη γλώσσα μιλιόταν στις περιοχές αυτές οι οποίες μετά από επιδρομές περί τα τέλη του 16ου αιώνα διαλύθηκαν.
Όσοι από αυτούς που γλύτωσαν, κυρίως κτηνοτρόφοι, κατέφυγαν στη Μοσχόπολη (Βοσκόπολη) έξω από την Κορυτσά συγκροτώντας μια ολόκληρη συνοικία που την ονόμασαν Σκαμνελιά ή Σκαμνελίκι. Οι υπόλοιποι κατέφυγαν στη Σωπική και τη Μόλιστα. Όσοι έμειναν συγκρότησαν οικισμό αποτελούμενο από δύο συνοικίες, το Σκαμνέλι και το Γαρδίκι. Οι κάτοικοι του Γαρδικίου εγκατέλειψαν τον οικισμό και μετοίκησαν σε άλλο μέρος.
Με την πάροδο του χρόνου ήρθαν έποικοι και το χωριό αναπτύχθηκε.
Πηγή: Ι. Λαμπρίδης Ζαγοριακά σελ.87
Επιδρομές και μεταναστευτικά ρεύματα
Οι συνεχείς επιδρομές ληστοσυμμοριών παράλληλα με την αφόρητη καταπίεση των Τούρκων, και την οικονομική δυσπραγία των κατοίκων είχαν σαν αποτέλεσμα την βαθμιαία ερήμωση των οικισμών και την αποδημία των κατοίκων. Τόποι προορισμού ήταν η Τουρκική Αυτοκρατορία, αλλά κυρίως η Βλαχία, η Μολδαβία και η Βεσσαραβία όπου οι ηγεμόνες ήταν Έλληνες και μπορούσαν να έχουν κάποια σχετική ελευθερία.
Πηγή: Οδυσσέας Θ. Φραγκούλης, ΤΟ ΣΚΑΜΝΕΛΙ σελ. 19
Οικονομική και πνευματική ανάπτυξη (1750-1830)
Στο διάστημα 1750-1830 η οικονομική, εμπορική και πνευματική ανάπτυξη του χωριού ακολούθησε αυτή των περισσότερων Ζαγοροχωρίων. Αρκετοί από τους κατοίκους ξενιτεύτηκαν στις παραδουνάβιες χώρες όπου έκαναν περιουσίες. Από το 1780 λειτουργούσε ελληνικό σχολείο, σχολείο για κορίτσια και υφαντήριο. Με εμβάσματα που στέλνονταν κτίστηκαν οικοδομήματα και γεφύρια, στρώθηκαν δρόμοι. Σύμφωνα με την Οθωμανική Στατιστική (Μιχάλης Κοκολάκης) το χωριό στην περίοδο της ακμής αριθμούσε 1200 κατοίκους.
Η κατάρρευση της ευημερίας (Μετά το 1830)
Μετά την πτώση του Αλή πασά καταργούνται ουσιαστικά τα προνόμια του Ζαγορίου και ακολουθεί η πτώση των χωριών. Οι αβάσταχτοι φόροι σε συνδυασμό με τις λεηλασίες των Τουρκαλβανών στις οποίες συμμετέχουν και Έλληνες οδηγούν σε δραματική κατάσταση τους κατοίκους. Το Σκαμνέλι πέντε επιδρομές δέχτηκε στο διάστημα 1837 – 1881.
Πηγή: Οδυσσέας Θ. Φραγκούλης, ΤΟ ΣΚΑΜΝΕΛΙ σελ. 35, 40
Καταστροφές και επαναστάσεις (1912-1940)
Το 1912 το χωριό κάηκε εντελώς από τους Τούρκους. Με την κήρυξη του πολέμου το 1912 ανταρτικές ομάδες περιφέρονταν στα χωριά του Ζαγορίου. Μια από τις ομάδες αυτές πυροβόλησε απόσπασμα του τουρκικού στρατού με αποτέλεσμα σαν αντίμετρα οι Τούρκοι να κάψουν το Σκαμνέλι. Γι’ αυτό σήμερα έχουν μείνει ελάχιστα από τα παλιά παραδοσιακά αρχοντικά. Στην περίοδο της γερμανικής κατοχής το χωριό επίσης πυρπολήθηκε από τους Γερμανούς.
Πηγή: Οδυσσέας Θ. Φραγκούλης, ΤΟ ΣΚΑΜΝΕΛΙ σελ. 21, 85
Σύγχρονη εποχή
Το 1919, ελεύθερο πια, αναγνωρίστηκε σαν έδρα της δικής του ομώνυμης Κοινότητας, ενώ το 1940 το όνομά του διορθώθηκε σε Σκαμνέλλιον, αν και συνηθίζεται πιο πολύ το «Σκαμνέλι». Το 1997 πέρασε στον Καποδιστριακό Δ. Τύμφης, ενώ το 2010 προσαρτήθηκε στον Καλλικρατικό Δ. Ζαγορίου.
Με καταγωγή από το Σκαμνέλι
Από το Σκαμνέλι κατάγονται οι Ι. Παρτάλης, περίφημος πρακτικός γιατρός (βικογιατρός) και ο Αδάμ Γοργίδας, ένας περίφημος πρακτικός γιατρός που σπούδασε ιατρική στη Βουδαπέστη. Εγκαταστάθηκε στα Ιωάννινα το 1833, όπου το 1840 δημιούργησε «πρακτική ιατρικήν σχολήν» στο σπίτι του, διδάσκοντας Φαρμακολογία και Παθολογία σε αποφοίτους κυρίως του Γυμνασίου Ιωαννίνων.
Άλλοι σπουδαίοι ευεργέτες ήταν τα αδέρφια Δημήτριος και Χριστόδουλος Σαϊτζής .Την κόρη του Χριστόδουλου Ευφροσύνη παντρεύτηκε ο Αλέξης Νούτσος, γιός του τραπεζίτη Ιωάννη (ή Γιαννούτσου) Καραμε(ι)σίνη από το Καπέσοβο. Τον Αλέξη Νούτσο ανέλαβε υπό την προστασία του ο Αλή πασάς μετά το θάνατο του πατέρα του.
Η Αγγελική Παπάζογλου, η οποία όταν πέθανε ο άνδρας της Αλέξιος Παπάζογλου από τη Βίτσα διέθεσε την περιουσία τους σε έργα κοινής ωφελείας στα Ιωάννινα και το Ζαγόρι.
Οι Σαρακατσάνοι στο Σκαμνέλι
Το Σκαμνέλι είναι ένα από τα πρώτα χωριά του Ζαγορίου που δέχτηκε μόνιμα Σαρακατσαναίους κατοίκους όταν από τα μέσα της δεκαετίας του ΄50 άρχισαν να εγκαταλείπουν τη νομαδική ζωή. Μετά την απελευθέρωση της Ηπείρου από τον τουρκικό ζυγό παρατηρείται μετακίνηση των Σαρακατσαναίων κυρίως στα ορεινά του Ζαγορίου (Τύμφη, Μιτσικέλι, βουνά Αν. Ζαγορίου), στο Σμόλικα, στη Χρυσοβίτσα, ελάχιστοι στα Τζουμέρκα και για χειμαδιά χρησιμοποιούν τους κάμπους της Πρέβεζας και της Αιτωλοκαρνανίας. Η πολιτογράφηση των ανδρών Σαρακατσάνων αποδεικνύει ότι στα Μητρώα Αρρένων είναι γραμμένα στο Σκαμνέλι 65 άτομα που γεννήθηκαν πριν το 1900.
Πηγή: Ο κοινωνικός ματασχηματισμός των Σαρακατσαναίων της Ηπείρου, Δημήτρη Λ. Τάγκα
Τι να δείτε
Παρά την καταστροφή από τους Τούρκους υπάρχουν σήμερα αρκετά παλιά αρχοντικά, λιθόκτιστα μονοπάτια και πλατείες και αν περπατήσει κάποιος στο χωριό θα έχει την ευκαιρία να τα ανακαλύψει. Οι δρόμοι που υπάρχουν χαράχτηκαν φαρδύτεροι μετά την πυρπόληση του χωριού από τους Τούρκους με την εκ νέου ανέγερσή του. Η πλατεία με τον μεγάλο πλάτανο κάποτε πρέπει να συγκέντρωνε κόσμο. Απόδειξη το παλιό μεγάλο ξενοδοχείο που είναι άδειο και ερειπώνεται.
Εκκλησίες και Μοναστήρια
Αγία Παρασκευή: Μονή στην άκρη του χωριού. Το καθολικό εξωτερικά έχει πολύ ωραίες τοιχογραφίες (1773), έργα των περίφημων ζωγράφων από το Καπέσοβο και τους Χιονιάδες. Η μονή παλιά άκμαζε τώρα όμως έχει ερημώσει.
Άγιοι Απόστολοι (Πέτρος και Παύλος) (1793): Παλιά εκκλησία στην πλατεία.
Άγιος Νικόλαος: Μονή στην είσοδο του χωριού, δίπλα στο δρόμο όπου σήμερα βρίσκεται το κοιμητήριο του χωριού. Έχει κηρυχτεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο.
Κοίμηση της Θεοτόκου: Παλιά εκκλησία μέσα στο χωριό.
Παλιόκαστρο (ή Παλαιόκαστρο) (Ακρόπολη): Στο λόφο πάνω από τη Μονή της Αγ. Παρασκευής. Ερείπια μάλλον πελασγικών τειχών που χτίστηκαν για να ελέγχονται τα περάσματα προς Μακεδονία και Θεσσαλία.
Τέσσερα πέτρινα γεφύρια μέσα στον οικισμό εξυπηρετούν ακόμα τους κατοίκους:
- Της Αγίας Τριάδας στο βορειοδυτικό άκρο του Σκαμνελίου λίγα μέτρα πριν το ξωκλήσι της Αγίας Τριάδας,
- Το γεφύρι στο Λιντζέτο μέσα στο Σκαμνέλι που γεφυρώνει το ομώνυμο ρέμα,
- Του Σαγιάννου και το γεφύρι στην Παναγία δίπλα από την εκκλησία της Παναγίας.
- Ένα πέμπτο, το Γεφύρι Του Κυρ Αλέξη, είναι δίτοξο και βρίσκεται έξω από το χωριό.
Δραστηριότητες
Λίγα χιλιόμετρα μετά το Σκαμνέλι και στο δρόμο για Γυφτόκαμπο βρίσκεται και η θέση Μπόκοβο με την εκπληκτική θέα στο φαράγγι του Χάβου. Μια μικρή ανηφορική πλαγιά σάς οδηγεί σε ένα μοναδικό σημείο θέασης του καταπράσινου κάθετου χάσματος του Χάβου. Ανάμεσα στις δυο πανέμορφες κορφές Κούστα και Κοζιακό περνάει το Σκαμνελιώτικο ρέμα.
Το Σκαμνέλι όπως και τα υπόλοιπα χωριά γύρω από τον όγκο της Τύμφης αποτελεί αφετηρία για ορειβατικές εξορμήσεις κάθε επιπέδου. Με το αυτοκίνητο εκδρομές στα γύρω χωριά. Πεζοπορικές εξορμήσεις και άλλες ορεινές δραστηριότητες.
Σαρακατσάνικη Στάνη
Οπωσδήποτε μια επίσκεψη στη Σαρακατσάνικη Στάνη, ένα υπαίθριο λαογραφικό μουσείο μοναδικό στο είδος του που στήθηκε με πρωτοβουλία της Αδελφότητας Σαρακατσαναίων Ηπείρου.
Τα κονάκια, το μαντρί, η στρούγκα, το κιόσκι, ο αργαλειός, το τυροκομείο, το εκκλησάκι κ.α. αποδίδουν το περιβάλλον της ζωής και αναπαριστούν τη νομαδική και ημινομαδική ζωή των Σαρακατσαναίων.
Η Σαρακατσάνικη Στάνη είναι ανοικτή τους καλοκαιρινούς μήνες.
Από το 1979 κάθε πρώτο Σαββατοκύριακο του Αυγούστου γίνεται πανηπειρωτικό αντάμωμα των Σαρακατσαναίων.
Το Σκαμνέλι διαθέτει κατάλληλη υποδομή για διανυκτέρευση και φαγητό.
Το τοπικό πανηγύρι διοργανώνεται κάθε χρόνο γύρω από την ημέρα εορτασμού της Αγίας Παρασκευής στις 26 Ιουλίου. Ξεκινά την παραμονή και ολοκληρώνεται την επόμενη ημέρα.
Free Inn Zagori
Ο Γυφτόκαμπος είναι μια ορεινή τοποθεσία, ένα μικρό οροπέδιο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί. Βρίσκεται στο δρόμο λίγο πριν τη Σαρακατσάνικη Στάνη που συνεχίζει προς τα χωριά Λάϊστα, Ηλιοχώρι και Βρυσοχώρι. Στο Γυφτόκαμπο υπάρχει ο ξενώνας Free Inn Zagori ακριβώς απέναντι από το Τσουμάκο μια από τις κορυφές της Τύμφης. Ένας όμορφος χώρος για τους λάτρεις της εξοχής, σημείο εκκίνησης στις γύρω κορφές για τους ορειβάτες, τόπος χαλάρωσης, και με λίγα λόγια ένα μέρος για πολλαπλές δραστηριότητες.
