Γοργοπόταμος – Στους πρόποδες της Όρλας

Το Τούρνοβο, ο σημερινός Γοργοπόταμος είναι κτισμένο σε υψόμετρο 940 μέτρων στις ανατολικές πλαγιές του Γράμμου και συγκεκριμένα στους πρόποδες της Όρλας. Ο οικισμός είναι προσιτός από την Ε.Ο. Κόνιτσας-Κοζάνης με έξοδο για Πυρσόγιαννη σε μία εντυπωσιακή διαδρομή.

Είναι ένα από τα χωριά της Κόνιτσας και ανήκει στην ιστορική και πολιτισμική ενότητα των Μαστοροχωρίων του Γράμμου και είναι γνωστό γιατί είναι η πατρίδα πολλών ξυλογλυπτών. Οι ξυλογλύπτες (ταλιαδόροι ή ταγιαδόροι – προφανώς από το ιταλικό «tagliare = κόβω») άφησαν το στίγμα τους σε πολλές εκκλησίες της χώρας αλλά και σε κατοικίες.

Ιστορία και Πληροφορίες

Είναι άγνωστο πότε πρωτοχτίστηκε ο οικισμός. Είναι πολύ πιθανό το χωριό να σχηματίστηκε κατά το 16^ο-17^ο αιώνα από τη συνένωση διάφορων οικισμών κτηνοτρόφων και γεωργών.

Για την προέλευση του παλιού σλάβικου ονόματος Τούρνοβο υπάρχουν δύο εκδοχές:

• Η μία κατά την οποία το τοπωνύμιο σημαίνει τόπο καθισμένο κάτι που συμφωνεί με την παράδοση ότι ο τόπος κάποτε υπέστη καθίζηση.
• Η δεύτερη που είναι και η  επικρατέστερη είναι αυτή που το  τοπωνύμιο ερμηνεύεται σαν αγκαθότοπος , κάτι που δικαιολογείται από την ύπαρξη των πολλών αγκαθιών που υπάρχουν στην περιοχή.

Όταν το κράτος έδωσε εντολή όλα τα σλαβικά ονόματα των χωριών να αντικατασταθούν με άλλα ελληνικά αποφασίστηκε για το Τούρνοβο  ο όνομα Γοργοπόταμος, από το μικρό ποτάμι που περνάει γρήγορα και ορμητικά κοντά στο χωριό, ποτίζει την κοιλάδα και την κάνει γόνιμη και  παραγωγική.

Όταν το 1935 (κατ’ άλλους 1929) ζητήθηκε από τους κατοίκους τους χωριού να αντικατασταθεί το σλάβικο όνομα (Τούρνοβο) με άλλο όνομα ελληνικής προέλευσης, έγινε δημόσια διαβούλευση. Οι γεροντότεροι αποφάσισαν πως εφ’ όσον το γοργό και ορμητικό ποτάμι είναι κυρίαρχος παράγοντας και καθοριστικό στοιχείο της περιοχής θα πρέπει ποτάμι και χωριό να έχουν την ίδια ονομασία, Γοργοπόταμος.

Το ποτάμι βοηθούσε την καλλιέργεια κηπευτικών τα οποία παράγονταν σε αφθονία. Ένα από τα ξεχωριστά και νόστιμα προϊόντα ήταν και παραμένουν τα φασόλια γίγαντες.

Στα τέλη του 19ου αιώνα οικισμός γνώρισε περίοδο δημογραφικής και οικονομικής ακμής Στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο γνώρισε πολλές καταστροφές όπως όλα τα γύρω χωριά. Στα μεταπολεμικά χρόνια άρχισε να ερημώνει. Μόνο το καλοκαίρι γεμίζει και ζωντανεύει από τους επισκέπτες.

Πηγή: Γοργοπόταμος Κονίτσης, το Χωριό των Περίφημων Ξυλογλυπτών
Π. ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΤΑΤΣΗΣ ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ

Ξυλογλύπτες και ξυλογλυπτική

Η ανάπτυξη της ξυλογλυπτικής και ιδιαίτερα της εκκλησιαστικής  ξεκίνησε από τον 17^ο αιώνα και κορυφώθηκε από τις αρχές και τα μέσα του 18^ου αιώνα μέχρι τα μέσα του 19^ου αιώνα. Με τη ξυλογλυπτική ασχολήθηκαν και τεχνίτες από άλλα χωριά των Μαστοροχωρίων, αλλά οι πιο γνωστοί είναι οι καταγόμενοι από το Γοργοπόταμο. Οι οικογένειες που διακρίθηκαν  στην άσκηση της τέχνης της ξυλογλυπτικής ήταν των Σέχηδων και των Βούρηδων. Σαν κανόνα είχαν το ρητό  «Να μη φύγει ή τέχνη από την οικογένεια». Τα μυστικά της τέχνης έμεναν στην οικογένεια και μεταδίδονταν από γενιά σε γενιά.

Οι ξυλογλύπτες του Γοργοποτάμου αναζητούσαν εργασία μακριά από τα σπίτια τους και αναλάμβαναν κάθε είδους ξυλογλυπτική εργασία, κυρίως όμως διακόσμηση ναών, δημοσίων κτιρίων και αρχοντικών. Εκεί όμως που διέπρεψαν είναι η κατασκευή και διακόσμηση τέμπλων.

Έργα τους υπάρχουν στην περιοχή των Μαστοροχωρίων αλλά και στον ευρύτερο χώρο της Ηπείρου. Χαρακτηριστικό δείγμα της τέχνης τους είναι τα τέμπλα των ναών του Αγίου Αθανασίου στα Ιωάννινα και του αγίου Χαραλάμπους στην Πρέβεζα αλλά και τα ξυλόγλυπτα του ενοριακού ναού της Παναγίας στην γενέτειρα τους, έργο του Βασίλειου Σκαλιστή που τον έλεγαν και «αυτοκράτορα της τέχνης»

Πηγή: Ζωγραφική και ξυλογλυπτική στα Μαστοροχώρια: Χιονιάδες, Γοργοπόταμος
Πολυμέρου – Καμηλάκη, Αικατερίνη, Σκούρτης, Κωνσταντίνος

Με καταγωγή από το Γοργοπόταμο

Εδώ γεννήθηκε o Γεώργιος Παπαθεμιστοκλέους (31/1/1896 – Τεπελένι 3/1/1941), δάσκαλος. Αν και πατέρας τεσσάρων παιδιών, πήρε μέρος στον πόλεμο του 1917 και σε πολλές άλλες μάχες. Το 1940, αν και έφεδρος, τραυματίας και οικογενειάρχης, έφυγε εκουσίως στο βορειοηπειρωτικό μέτωπο, αναλαμβάνοντας τη διοίκηση του 9ου λόχου, του 42ου Συν/τος Ευζώνων. Σε μια μάχη με το λόχο αυτό σκοτώθηκε (3/1/1941) στα υψώματα του Τεπελενίου, όπου τον έθαψε ο υπολοχαγός του Φούφουλος σε μια χαράδρα στα 1740μ. υψόμετρο. Η προτομή του βρίσκεται στην είσοδο του χωριού. 

Πηγή: http://efedros.blogspot.gr/2012/02/blog-post_04.html

Δραστηριότητες

Το ίδιο το χωριό βρίσκεται περιτριγυρισμένο από τις ψηλές κορφές του Γράμμου. Κάμενικ – Γκόλιο – Βαρτζιομπάν – Μπάντρα. Από ένα υψόμετρο και πάνω το αλπικό τοπίο με τους   απόκρημνους βραχώδεις σχηματισμούς κόβει την ανάσα. Η μαύρη πεύκη και η οξυά καλύπτουν τα χαμηλότερα υψόμετρα και το φθινόπωρο, η ωραιότερη εποχή του βουνού, είναι η κυριαρχία των χρωμάτων.

Η γύρω περιοχή προσφέρεται για οδικές διαδρομές στα γύρω κοντινά χωριά Πυρσόγιαννη, Βούρμπιανη, Ασημοχώρι, Οξυά, Πληκάτι, Χιονιάδες. Από το Πληκάτι ξεκινούν ορειβατικές διαδρομές δύσκολης κατηγορίας στις γύρω κορυφές του Γράμμου. Οδική διάσχιση με 4Χ4 προς την Αετομηλίτσα. Πολλές οι διαδρομές γενικά για πεζοπόρους και ορειβάτες.

Η θέα από πολλές κορυφές είναι εντυπωσιακή!

Τι να δείτε

Στην είσοδο του χωριού βρίσκεται ο Άγιος Νικόλαος, με ημερομηνία κτίσης ίσως πριν τον 17^ο αιώνα. Ο ναός έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο (ΦΕΚ 793/Β/27-6-2002). Το κοινοτικό κατάστημα κτισμένο με παραδοσιακή και νεοκλασική αρχιτεκτονική.

Η Κοίμηση της Θεοτόκου (Ναός της Παναγίας) (1915) είναι η κεντρική εκκλησία στον πάνω μαχαλά. Χτίστηκε στη θέση άλλης εκκλησίας που καταστράφηκε. Έχει ένα υπέροχο ξυλόγλυπτο τέμπλο από καρυδιά, έργο και προσφορά του περίφημου ντόπιου ταλιαδόρου Βασίλη Ταλιαδούρου ή Σκαλιστή (1886-1943).

Εκδηλώσεις

15 Αυγούστου (Κοίμηση της Θεοτόκου), το πανηγύρι στην Παναγία, που γίνεται συνεχώς από το 1940.