Η Πυρσόγιαννη είναι ένα από τα χωριά του Σαραντάπορου και το πιο ξακουστό από τα γνωστά Μαστοροχώρια της Κόνιτσας. Είναι κτισμένη σε υψόμετρο 860 μ., στις δασωμένες πλαγιές της κορυφής Στενό (1900μ) της οροσειράς του Γράμμου, και μέσα σε μια φύση αξεπέραστης ομορφιάς.
Από τα παλιότερα Μαστοροχώρια (μαζί με τη Βούρμπιανη), είναι τόπος καταγωγής των περίφημων πελεκάνων (μαστόρων της πέτρας). Και φυσικά η πέτρα σαν κυρίαρχο υλικό επικρατεί παντού: σε σπίτια, εκκλησίες, πλατείες, καλντερίμια, δρόμους για αυτοκίνητα.
Ιστορικές πληροφορίες
Δεν είναι γνωστό πότε κατοικήθηκε το χωριό. Πάντως το όνομα μοιάζει να έχει σλαβική προέλευση και αναφέρεται σε έναν προσηλιο τόπο, όπως είναι αυτός του χωριού. (Στην Ήπειρο, νότια και βόρεια, εγκαταστάθηκαν Σλάβοι, όπως δείχνουν και τα τοπωνύμια και μικροτοπωνύμια. Μάλιστα στη Βοσνία υπάρχει κωμόπολη με το όνομα Πρυσόγιαν).
Το χωριό άρχισε να γίνεται γνωστό επί Τουρκοκρατίας γύρω στον 16ο αιώνα. Οι κάτοικοι, αρχικά γεωργοί και κτηνοτρόφοι, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την άγονη γη τους να αναζητήσουν άλλες εργασίες πιο κερδοφόρες. Έτσι αποφάσισαν να εκμεταλλευτούν την πέτρα, το υλικό που αφθονούσε στην περιοχή τους.
Ξεκίνησαν αρχικά κτίζοντας τα δικά τους σπίτια και αργότερα επεκτάθηκαν στα γειτονικά χωριά. Πολύ γρήγορα η πείρα, οι γνώσεις και η φήμη που απέκτησαν (περίπου το 19ο αι.) τους έκανε γνωστούς και περιζήτητους πέρα απο τα όρια της Ελλάδας.
Βαλκάνια, Αμερική, Ασία, Αφρική, Ινδία, κ.ά. ήταν τα μέρη όπου άφησαν τα ίχνη της υπέροχης τέχνης τους που θαυμάζουμε ακόμα και σήμερα. Γεφύρια, αρχοντικά, εκκλησίες, αλλά και ολόκληρα χωριά έχουν τη δική τους σφραγίδα. Ταξίδευαν για πολύ καιρό μακριά από το σπίτι τους, σε ομάδες, τα λεγόμενα μπουλούκια, με αρχηγό τον πρωτομάστορα και με μαστόρους (κουδαραίους) όλων των ειδικοτήτων.
Η ιεραρχία και ο σεβασμός στους άγραφους νόμους συμπεριφοράς και ηθικής ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά των μαστόρων. Μάλιστα, μπορεί να δούλευαν με πολύ απλά υλικά, αλλά οι γνώσεις τους και η άριστη τεχνική τους συντελούσε στη δημιουργία έργων όχι μόνον υψηλής αισθητικής αλλά και αντοχής , πράγμα που αποδεικνύεται μέχρι σήμερα.
Δικαιολογημένα λοιπόν έλεγαν ότι ότι «οι Πυρσογιαννίτες και οι Βουρμπανίτες μαστόροι έχτισαν τον κόσμο»
Η Οθωμανική Στατιστική (Σαλναμέ) του 1895, το αναφέρει σαν χωριό (prwswyan = Προυσόγιανη) και μάλιστα μεγάλο με 1791 κατοίκους. Τότε οι κάτοικοι ήταν κυρίως χτίστες, αλλά υπήρχαν και αρκετοί επιστήμονες (γιατροί, δικηγόροι, δάσκαλοι), αλλά και γεωργοί αφού υπήρχαν και αρκετά αμπέλια. Επίσης είχε και σχολεία, Ελληνικό, Δημοτικό και Παρθεναγωγείο.
Τα πάντα όμως έχουν αρχή, διάρκεια και τέλος. Η ακμή του χωριού και της τέχνης της πέτρας έφτασε κάποια στιγμή στο τέλος. Η εξέλιξη της τεχνολογίας , η ανακάλυψη νέων πιο ανθεκτικών υλικών (το τσιμέντο είχε αρχίσει να χρησιμοποιείται πριν απο τον πόλεμο), έφερε το τέλος την παρακμή, όχι μόνον στην Πυρσόγιαννη αλλά και σε όλα Μαστοροχώρια.
Ο Β’ Π. Πόλεμος, αργότερα ο Εμφύλιος, και τέλος η μαζική φυγή των νέων στα μεγάλα αστικά κέντρα για σπουδές ή για ανεύρεση εργασίας ήταν το τελειωτικό χτύπημα. Πίσω έμειναν μόνο οι ηλικιωμένοι, οι συνταξιούχοι και οι μνήμες των παλιών καιρών της αίγλης και της δόξας.
Σχετικά με το χωριό
Η Πυρσόγιαννη είναι η πατρίδα πολλών γνωστών ηπειρωτών που έπαιξαν σημαντικό ρόλο σε διάφορους τομείς: ο φημισμένος και ξακουστός για την τέχνη του πρωτομάστορας Ζιώγας (Γιώργος) Φρόντζος (1814-1893), που έφτιαξε το εντυπωσιακό γεφύρι της Kόνιτσας (1871) και οι ξυλογλύπτες Γιώργος Περώνης και ο γιος του Γιαννούλης.
Ο Χρήστος Πάτσης που έδωσε χρήματα για να γίνουν έργα στην πατρίδα του, ο Σούρλας Ευριπίδης (1891-1988), ο οποίος έγινε Καθηγητής της Ζωσιμαίας, και στη συνέχεια Διευθυντής στο Πεντατάξιο Διδασκαλείο Ιωαννίνων και τελικά Διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής στα Πανεπιστήμια Αθηνών και Βιέννης και η Σούρλα Ευθαλία (1894-1984), που κληροδότησε στο Δ. Ιωαννιτών με διαθήκη της (25/6/1966) δυο καταστήματα για να ιδρυθεί και να συντηρείται Παιδικός Σταθμός από τα έσοδά τους.
Τέκνο της Πυρσόγιαννης ήταν και ο Κώστας Φρόντζος (1904-1986), που αφιέρωσε όλη τη ζωή του για την ανάπτυξη των Ιωαννίνων Από το 1931 εγκαταστάθηκε στα Ιωάννινα, όπου εργάστηκε σαν δικηγόρος μέχρι το 1962, ενώ συγχρόνως πολιτευόταν. Εκλέχτηκε, με τη σειρά, βουλευτής της ΕΡΕ (1955, 1958-62), βουλευτής της τότε Ενώσεως Κέντρου (1963) και Δήμαρχος (1/1/1979-30/1/80), θέση που άφησε για λόγους υγείας. Το καλύτερο όμως δημιούργημά του (1955) είναι η Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών (Ε.Η.Μ.) στα Ιωάννινα. Είναι ένα σπουδαίο πνευματικό ίδρυμα που προσπαθεί να διατηρήσει και να προβάλλει τον Ηπειρωτικό πολιτισμό και την παράδοση, αλλά και να συμβάλλει στην ανάπτυξη της παιδείας με διάφορους τρόπους.
Η Πυρσόγιαννη σήμερα
Σήμερα, το χωριό παρά την ερήμωση γενικά της ελληνικής υπαίθρου είναι σε καλύτερη μοίρα από αυτήν άλλων χωριών που είναι τελείως ξεχασμένα. Η φήμη του, η θέση του κοντά στην Ε.Ο. και κυρίως οι κάτοικοί που το διατηρούν σε πολύ καλή κατάσταση, έχει σαν αποτέλεσμα να έχει περισσότερη κίνηση.
Άλλωστε η φήμη των μαστόρων και η ιστορία του τόπου είναι η κληρονομιά που πρέπει να συντηρήσουν και να διατηρήσουν. Το έργο αυτό το έχει αναλάβει η «αδελφότητα των Πυρσογιαννιτών», ένας δραστήριος σύλλογος, που επιδεικνύει σημαντικό έργο. Για παράδειγμα, το Ξενοδοχείο της Πυρσόγιαννης που χτίστηκε με δαπάνες των ίδιων των κατοίκων, η πέτρινη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου με το εντυπωσιακό καμπαναριό και το Μουσείο των Μαστόρων της πέτρας που φιλοξενείται στο ισόγειο του Σχολείου της Πυρσόγιαννης και διαθέτει σημαντικά εκθέματα και αρχεία από την ζωή των μαστόρων.
Τι να δείτε στην Πυρσόγιαννη
Η πλατεία της Κόκα – Καρυάς , μια πολύ όμορφη μικρή πλατεία. «Κόκα», κατά την επικρατέστερη άποψη, σημαίνει μάλλον κεντρικό σημείο και «Καρυά» καρυδιά. Και όχι τυχαία, αφού κάποτε αυτό ήταν ένα κεντρικό σημείο του χωριού. Τα κτίρια που βρίσκονται εκεί άρχισαν να κτίζονται από το 1750 και είναι πλούσια σε κτητορικές επιγραφές και λιθανάγλυφες παραστάσεις. Παλιά γραφικά σπίτια, πέτρινες βρύσες, πλακόστρωτα καλντερίμια και πλατείες προκαλούν τον θαυμασμό για την ομορφιά και την αρχιτεκτονική τους.
Επίσης δεν πρέπει να παραλείψει κάποιος να επισκεφθεί τον παλαιότερο ναό του Αγίου Νικολάου (1772) με διάχυτη την ηπειρώτικη αρχιτεκτονική και το ναό του Αγίου Γεωργίου (1904), ο οποίος και αποτέλεσε το πρότυπο πάνω στον οποίο κτίσθηκε η Μητρόπολη των Αθηνών. Άλλες αξιόλογες εκκλησίες είναι ο Άγιος Αθανάσιος, ο Άγιος Μηνάς, και η Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου.
Αφιερωμένο στην τέχνη των Μαστόρων είναι το “Μουσείο Ηπειρωτών Μαστόρων” που στεγάζεται στο ισόγειο του επιβλητικού διώροφου πετρόχτιστου σχολείου , ένα ιστορικό διατηρητέο μνημείο του 1926 , με πλήθος φωτογραφιών και σπάνιο υλικό από την καθημερινή ζωή και τις συνθήκες δουλειάς τους.
Δραστηριότητες
Με βάση το χωριό, μπορούμε να επισκεφτούμε όλα τα υπόλοιπα γειτονικά Μαστοροχώρια καθώς και την εντυπωσιακή οροσειρά του Γράμμου.
