Η Μονή Βύλιζας βρίσκεται κοντά στο Ματσούκι σε ένα στενόμακρο σιάδι (τμήμα εδάφους οριζόντιο, επίπεδο και ομαλό) στην πλαγιά του βουνού Κριθάρια πάνω από το Ματσουκιώτικο Ρέμα. Είναι χτισμένη σε υψόμετρο 1050μ., σε ένα τοπίο ιδιαίτερα άγριο όσο και γραφικό πάνω από γκρεμό και με θέα στη χαράδρα όπου σμίγουν οι τρεις παραπόταμοι του Άραχθου.
Η λέξη Βύλιζα προέρχεται από την λατινική λέξη vigilo που σημαίνει «φύλακας, άγρυπνος». Στα βλάχικα η αντίστοιχη λέξη είναι (α)βέγκλιου. Άλλωστε η θέση της και η φρουριακή της κατασκευή με τις πολεμίστρες δικαιολογεί απόλυτα την ονομασία αυτή.
Ανακαινίσθηκε το 1783 σύμφωνα με επιγραφή στην αψίδα του Ιερού. Ο νάρθηκας ανήκει στην αρχική φάση οικοδόμησης, ενώ ο εξωνάρθηκας προστέθηκε αργότερα. Διαθέτει πολλά κελιά τα οποία περιβάλουν το ναό με τις υπέροχες τοιχογραφίες του 1797. Στον περίβολο του μοναστηριού υπάρχει ακόμη ένας ναός αφιερωμένος στον Ιωάννη τον Πρόδρομο. Ο δεύτερος αυτός ναός είναι τοιχογραφημένος από το 1737, και διαθέτει επιχρυσωμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο με υπέροχες εικόνες.
Η Μονή είναι αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και γιορτάζει στις 25 Μαρτίου και στις 15 Αυγούστου.
Σύμφωνα με το Άπειρος Γαία, η Μονή τα παλαιότερα χρόνια ήταν ένα από τα σπουδαιότερα μοναστήρια της Ηπείρου, διέθετε πλουσιότατη βιβλιοθήκη και είχε μεγάλη συμμετοχή και στα κοινά της περιοχής.
Το 1893 όμως το μοναστήρι εγκαταλείφθηκε και στη συνέχεια καταστράφηκε.
Από το 1981 όμως ξεκίνησε η στερέωση και αποκατάσταση της Μονής και σήμερα πραγματικά αποτελεί κόσμημα. Για να την επισκεφτεί κάποιος ακολουθεί το μονοπάτι των 2 περίπου χιλιομέτρων που ξεκινάει έξω από το χωριό Ματσούκι διάρκειας περίπου 30΄- 40΄.
